WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Podwójna robota
http://www.cloudynights.com/page/articles/cat/binocular-universe/binocular-universe-double-duty-r2911
Oryginalny PDF (niedostępny)

Październik 2014

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)






Niezależnie od miejsca obserwacji, czy to pod ciemnym wiejskim niebem czy w otoczeniu bardziej kosmopolitycznym, polowanie z lornetką na gwiazdy podwójne to świetny sposób na potwierdzenie jakość optyki, swojego wzroku i kompetencji obserwacyjnych. Na ten miesiąc wybrałem cele od łatwych do rozdzielenia przez lornetki kieszonkowe po wyzwania dla najlepszych sprzętów 10x i 11x.




Ale najpierw ustalmy, jak bliskie pary gwiazd mogą być rozdzielone przez lornetkę? Zakładając, że masz wzrok 20/20, możemy oszacować minimalną wartość dla danej lornetki poprzez podzielenie jej powiększenia przez 240. Poniższa tabela zawiera niektóre typowe wartości, zaokrąglone do najbliższej liczby całkowitej.

Limity rozdzielczości lornetek
Powiększenie lornetki	Próg rozdzielczości (sekundy łuku)
6	40
7	34
8	30
9	27
10	24
11	22
12	20
14	17
15	16
16	15
18	13
20	12
25	10
30	8

Oczywiście, Twoje wyniki mogą być inne. Te wartości zakładają, że obydwie gwiazdy układu są dostatecznie jasne, byś mógł je zobaczyć na niebie osobno.

Zacznijmy od lambdy Arietis, ciasnej pary nieco na zachód od Hamala (alfa Arietis). Znajdziesz tu słońce główne o jasności 4,8 magnitudo wraz z towarzyszem 7,3 magnitudo leżącym 36" na północny wschód. Mogą być one rozdzielone w dobrej lornetce 7x, chociaż zróżnicowane jasności mogą utrudnić tę próbę. Rozdzielenie tej pary powinno jednakże stanowić niewielki problem dla stabilnie zamocowanej lornetki 10x.

Jeśli lambda była nieco zbyt trudna, to barwna 30 Arietis może okazać się łatwiejsza. Mimo iż ta para jest słabsza, jej żółtawa gwiazda główna 6,5 magnitudo oddalona jest od lekko niebieskawego towarzysza 7,0 magnitudo o 38". Szukaj 30 Ari około 7 stopni na północny wschód od Hamala i 3 stopnie na północ-północny zachód od nu Arietis o jasności 5 magnitudo.

Lista The Astronomical League’s Binocular Double Star proponuje 14 Arietis, która powinna być jeszcze łatwiejsza do rozdzielenia. Znajdziesz ją 2,5 stopnia na północ od Hamala. Tam, słońce główne 5 magnitudo tworzy parę z towarzyszem 8 magnitudo, oddalonym aż o 108". Nawet mała lornetka kieszonkowa powinna je rozdzielić - chyba, że słabszy towarzysz będzie poza zasięgiem lornetki z powodu warunków i/lub sztucznego zaświetlenia nieba. Spróbuj - jak mała lornetka da radę?

Być może zauważysz również, że 14 Ari jest najjaśniejszym składnikiem zbioru gwiazd na północ od Hamala, który przypomina mi nieco wgniecioną chochlę. Gwiazdy 10 i 11 Ari tworzą rączkę, a 14, 16, 20 i 21 Ari stanowią misę. Misa wygląda na nieco spłaszczoną. Może Baran ją ubódł?

Przechodząc do Ryb, skupimy się najpierw na psi-1 Piscium. Znajdziesz ją 11 stopni na zachód od bety Arietis. Psi-1 jest najdalej na północny zachód wysuniętą z czterech gwiazd w ładnym asteryzmie w kształcie klina. Psi-1 składa się z dwóch niemal identycznych białych gwiazd o jasnościach 5,6 i 5,8 magnitudo, odległych od siebie o 29". Umieszcza je to dokładnie na granicy stabilnie zamocowanej lornetki 8x. Jeśli nie masz statywu na którym mógłbyś zamocować lornetkę, spróbuj podeprzeć ją o ogrodzenie lub drzewo. Bez podpórki, psi-1 pozostaje pojedynczą gwiazdą nawet przy 10x.

Zeta Piscium przetestuje ostrość Twojego wzroku nawet przez zamontowaną na statywie lornetkę 10x. Przetestuje również Twoje umiejętności starhoppingu, ponieważ w najbliższej okolicy jest niewiele gwiazd widocznych gołym okiem. Najlepszym sposobem na jej zlokalizowanie jest rozpoczęcie od Hamala i bety Arietis. Przedłuż linię je łączącą dalej na południowy zachód. Po 8 stopniach natkniesz się na etę Piscium. Kontynuuj w tym samym kierunku przez następne 9 stopni do zety. Kiedy już ją zobaczysz, spróbuj rozdzielić ją na słońce główne 4,9 magnitudo oraz towarzysza 6,3 magnitudo oddalonego o 23" na północny wschód. Niektórzy obserwatorzy opisują, że zeta w teleskopach wydaje się żółtawa, ale ja nigdy nie zauważyłem żadnej barwy przez lornetkę, nawet po niewielkim rozogniskowaniu obrazu by wzmocnić kolorystykę. Być może czopki rejestrujące barwy w Twoich oczach są bardziej wrażliwe niż moje?

Pegaz również posiada kilka lornetkowych gwiazd podwójnych. Najpierw nacieszmy się epsilonem Pegasi, znanym lepiej jako Enif, koński nos. Niewątpliwie wykorzystywałeś już Enifa jako punkt startowy do gromady kulistej M15, która leży około 4 stopnie, lub pół pola lornetki, na północny zachód od niego. M15 zdecydowanie warta jest ponownych, przelotnych odwiedzin, ale Enif sam w sobie jest ładną gwiazdą podwójną dla lornetki. Głównemu słońcu układu, o jasności 2,5 magnitudo, towarzyszy słabsze, 9 magnitudo, leżące w kierunku północno-zachodnim. Przy separacji ponad 2 minut łuku, wyzwanie w rozpoznaniu podwójności Enifa to nie kwestia rozdzielczości, a raczej niskiej jasności.

Przesuwając się wzdłuż profilu głowy i szyi Pegaza, docieramy następnie do 34, 35 i 37 Pegasi, szerokiego trójkątnego asteryzmu. Środkowa gwiazda w trójkącie, 35 Peg, również jest szerokim układem podwójnym. Główny składnik 5 magnitudo ma wymagającego towarzysza 10 magnitudo oddalonego o 81 sekund łuku w kierunku południowo-zachodnim. Czy potrafisz go dostrzec?

Jeśli okazał się on zbyt słaby, nasz ostatni przystanek w tym miesiącu okaże się dużo łatwiejszy. Dwie gwiazdy w Pegazie noszą oznaczenie pi. Obydwie czyhają w odległym, północno-zachodnim zakątku gwiazdozbioru. Tam, pi-1 o jasności 6 magnitudo i pi-2 o jasności 5 magnitudo oddalone są od siebie o niemal 10 minut łuku i stanowią ładną parę w nawet najmniejszych lornetkach.

Wiele z tych układów podwójnych jest również skatalogowanych wśród gwiazd na liście AL Binocular Double Star. Kliknij na ten link by odwiedzić ich stronę i pobrać całą listę.

Uwagi, pytania, sugestie? Daj mi znać! Do następnego miesiąca, pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington jest autorem dziewięciu książek o astronomii, w tym Touring the Universe through Binoculars. Po zajawkę każdej z nich odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2014 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.